averoo/sakha-russian-parallel-corpora-all · Datasets at Hugging Face

sah stringlengths 3 2.48k	ru stringlengths 3 2.96k
Кэнтик диэн аат туһунан Кэнтик нэһилиэгин түбэтин былыргы аата Үс Ат баһа диэнэ үһү.	Про название "Кэнтик" Говорят, чаща наслега Кэнтик в старину называлась Юс Ат баса (Голова трёх лошадей).
Үөһээ Ат баһа — өрүстэн үөһэ сытар алаастар киирэллэрэ үһү.	Голова верхней лошади, говорят, охватывала алаасы, находившиеся вверх по реке.
Алын Ат баһа — өрүс үрдүгэр турар алаастар, сирдэр киирэллэрэ үһү.	Голова нижней лошади, говорят, — алаасы и местности, стоящие находившиеся на берегу реки.
Арҕаа эҥээр эмиэ үс арахсыылаах — Үс Өкөөк диэн ааттанар үһү.	Западная сторона, говорят, называлась Юс Ёкёк и тоже имела три части.
Кэнтик диэн алаас билигин харыс аатынан Оттоох Эбэ диэн буолан турар.	Алаас Кэнтик сейчас для оберега называют Оттоох Эбэ.
Дьиҥнээх аата Кэнтик диэн үһү.	Исконное название, говорят, Кэнтик.
Ол аат үөскээһинигэр маннык кэпсээн баар.	О возникновении этого имени есть такая легенда.
Саһыл Ойуун кэлэн олохсуйан олордоҕуна, Сата сириттэн (Ньурба улууһа) Сата эмээхсин орто уола Дорҕоон уус инитэ Саахтаах уус диэн киһи кэлэн хонон ааспыт.	Когда ещё шаман Сасыл жив был, из местности Сата (Нюрбинский улус) проездом остановился на ночь кузнец Саахтаах, младший брат кузнеца Доргоон, среднего сына старушки Сата.
Сарсыарда бараары туран Саахтаах уус Саһыл Ойуунтан ыйыппыт: — Бу күөл аата ким диэний?	Утром перед уходом шаман Саахтаах спросил у шамана Сасыл: Как наызвается это озеро?
— Оттоох Эбэ, — диэн Саһыл Ойуун эппит.	Оттоох Эбэ, — ответил шаман Сасыл.
— Биһиги диэки улахан күөлү эбэ дииллэр.	У нас большое озеро называют эбэ.
Дойдутун диэки аттаммыт.	Отправился в путь домой.
Илин үрэҕи туораан истэҕинэ, ата бадарааннаан алдьанан өлөн хаалбыт.	Когда переходил речку, что на востоке, его лошадь пала, увязнув в болоте.
Саһыл Ойуунугар төннөн тиийэн кэлбит.	Вернулся обратно к шаману Сасыл.
Кэнэҕэскилээх да буолсу.	И с большим будущим.
Таах сиилээммин. Аппын кэнтигэр охтордо.	Я зря недооценил. Лошадь мою поймала в своих силках.
Онон Кэнтик диэн ааты Сата эмээхсин орто уола Саахтаах уус аат быспыта үһү.	Таким образом, название Кэнтик было дано средним сыном старушки Сата шаманом Саахтаах.
Ол ааты 1899 сыллаахха талан ылбыттар уонна нэһилиэк аата гыммыттар. 10. Аарыктаах айан суола буолан кыһыннары-сайыннары дьон бөҕө Оттоох Эбэни таарыйан ааһар эбит.	А в 1899 году это название дали и наслегу. Так как Аарыктаах было большой проезжой дорогой, через Оттоох Эбэ и зимой, и летом проезжало много народу.
Элбэх сэһэннээх-тэптэрдээх киһи таарыйан, билигин бэлиэ баҕайы бэс үүнэн турар өтөҕөр хоно сытан (кэлин Додойуустар олорбуттара), бу сир аата ким диэнин ыйытылаһан туран кэлбит.	Как-то один словоохотливый человек, остановившись на ночлег в доме, где сейчас растет приметная сосна (позднее там жили Додойуусы), начал расспрашивать о названии этой местности.
«Биһиги диэки улахан күөллэри эрэ Эбэ дииллэр, эһиги диэки кыра да күөлү ааттыыллар эбит», — диэн сиилиир курдук саҥарбыт.	"У нас только большие озера называют "эбэ", вы даже мелкие озёра, оказывается, называете так, — сказал гость, усмехаясь.
Дьиэлээх киһи сөбүлээбэтэх эрээри тугу да саҥарбатах.	Хозяину это не понравилось, но он ничего не сказал.
Хоноһо сарсыарда туран айаннаабыт.	Наутро гость отправился в путь.
Липпэлээххэ тахсар үрдүк сыырга кэлэн, ата илин атаҕынан бүдүрүйэн, төбөтүн оройунан барбыт, сүнньүн тоҕо түһэн өлөн хаалбыт.	Доехав до высокого холма, ведущего в Липпэлээх, его лошадь, споткнувшись передними ногами, упала головой вниз, сломала себе шею и умерла.
Айанньыт төттөрү сүүрэн кэлэн, дьиэлээх киһи муннун тоҕо охсон кэбиспит. Былыргы өйдөбүлгэ ойуун киһи кырыыһа, кыата тоҕуннаҕына, киһиэхэ тиийбэт диэн буолар эбит, онон, баҕар, кыраабыта буолуо диэн дьиксиммитэ буолуон сөп.	Путник прибежал обратно, разбил хозяину нос. По старинному поверью, если прольется кровь шамана, то его проклятье не настигнет человека, возможно, он испугался, что хозяин его проклял.
«Кэнтиккэр киллэрдиҥ», — диэн үөхсэн баран, чахчы кыанар киһи үһү, сатыы киирэн түһэ турбут.	"Завел меня в свои силки (кэнтик)", — выругался он и ушел пешком, видать, и впрямь был не из робкого десятка.
Баҕайы өтөҕө Дүүрэҥдэттэн Бүөр Көлүйэҕэ барар былыргы көлө суола баара.	Усадьба Багайы В стародавние времена была дорога для подвод с Дююрэнгдэ до Бюер Кёлюйэ.
Атаҕынан босхоҥ, кыайан хаампат, дьиэтин таһыгар тобуктаан сылдьар киһи эбит.	У него сильно болели ноги, не мог ходить, во дворе ползал на коленях.
Өспөх аҕа ууһун бас-көс кырдьаҕастарын этиилэринэн, уочаратынан дьоннор киниэхэ маһын мастаан, аһылыгын аҕалан биэрэллэрэ үһү.	Рассказывают, что по велению старейшин Ёспехского рода жители по очереди рубили ему дрова, привозили еду.
Аҕа ууһугар уоруйах, куһаҕан майгылаах, аҕа ууһун аатын ыытар киһи үөскээтэҕинэ, кырдьаҕастар сүбэлэһэн баран, эрдэттэн этэн, ол киһилэрин албыннаан аҕалан, Баҕайыга өлөттөрөллөрө үһү.	Если в роду появлялся вор, или человек с дурным характером или тот, кто посмел очернить род, то старейшины, посоветовавшись, привозили обманом того человека, и Багайы убивал их.
Киһини уһун быһаҕынан эмискэ батары түһэн өлөрөрө үһү. Олохтоох дьон сэрэйэн көрөрүнэн, кырдьаҕастар сүбэлэринэн, үс-түөрт киһини өлөттөрбүт курдуктар.	Говорят, убивал, всадив длинный нож.Как догадывались местные жители, он убил по решению старейшин трех-четырех людей.
Хойукка диэри Баҕайы олорбут өтөҕүн баҕаналара сискэ турбуттар.	До недавнего времени столбы от усадьбы Багайы стояли на лесистой возвышенности.
Билигин ыркый ойуур саба үүнэн, өтөх онно ханан баара биллибэт буолбут.	В настоящее время эта местность обросла и покрылась чащей, поэтому от жилья ничего не осталось.
Кутурбут Аһыкайга, Кутурбут диэн билигин, угуттаан хара маһыттан уулаах күөл баар.	Кутурбут В местности Асыкай есть многоводное озеро, которое нынче называют Кутурбут.
Бу сир былыр биир ыалга сэттэ уол төрөөн-үөскээн олорон ааспыт сирдэрэ.	В стародавние времена в одной семье родились семь сыновей.
Ол иһин ити сир Кутурбут диэн ааттаммыт буолуон сөп.	Может, поэтому это место назвали Кутурбут (Напевает по-шамански).
Ити бырааттыылар олорон ааспыттарын кэннэ, хойукка диэри ыаллар олорбуттар. Ол бэлиэтэ — өтөхтөр оннулара уонна күөл хоту өттүгэр үрдүк сыырын ойуурун иһигэр былыргы дьон уҥуохтара билигин да бааллар.	После братьев на этом месте жили другие семьи. Это доказывают остовы усадеб, и на северной стороне озера внутри леса высокой горы есть древние могилы.
Кутурбут чугаһынан былыргы айан суола Сайылык үрэҕинэн, Дүҥүрдээҕинэн Бүлүүгэ ааһара.	Близ озера Кутурбут проходила старая большая дорога по речке Сайылык, местности Дюнгюрдээх до Вилюйска.
Биирдэ күһүн, сир тоҥон эрдэҕинэ, Боотулууттан сүөһү үүрэн иһэр айан дьоно Кутурбукка олорор ыалга сүөһүлэрин аһатаары хонордуу тохтообуттар.	Однажды осенью, когда земля начала подмерзать, путники с Боотулуу, загонявшие скот, остановились на ночлег у семьи, жившей в Кутурбуте.
Киэһэ хонуктарыгар сүөһүлэригэр от ыспыттар, сүөһү үүрэн иһэр айан дьонуттан биирдэрэ күөлү көрөн туран: «Кыра баҕайы сир эбит, уута да чычаас буолуо», — диэбит.	Вечером перед сном путники дали сено скоту, когда шли обратно, один из попутчиков, увидев озеро, сказал: «Не очень большое, оказывается, да и не глубокое, наверное».
Аттарын, сүөһүлэрин аһатан ыалга хоммуттар.	Покормив коров и лошадей, легли спать.
Хомойбуттарын иһин хайыахтарай, салгыы сүөһүлэрин үүрэн айаннаабыттар.	Сожалели, но что поделать, уехали с оставшимся скотом.
Куорамыкы «Норуот номоҕо этэринэн, бу сир, билиҥҥитэ Чардаан, уруккута үрдүк томтор эбит.	Куорамыкы «Как гласит народная легенда, на этой земле, нынешнее название Чардаан, раньше был высокий холм.
Нуучча айанньыттара Бүлүү өрүһүнэн устан ааһалларыгар бу томторго Мыкы диэн ааттаах балыксыт оҕонньор маанылаан хоннорбут.	Когда проплывали русские путники по реке Вилюй, на этом холме жил старик, рыбак по имени Мыкы, он встретил их гостеприимно, и они переночевали у старика.
Ол дьон баралларыгар, бу сир аатын-суолун ыйыппыттарыгар, оҕонньор билбэт буолан биэрбит.	Путники спросили у него название местности, а старик, оказалось, не знал.
Онуоха: «Бу сир аата Мыкы хайата — гора Мыкы диэн буоллун», — дэспиттэр уонна сурукка-бичиккэ оннук киллэрбиттэр», — диэн информатор Л.Ф. Николаев кэпсээбиттээх.	Тогда сказав: «Пусть название этого места будет Мыкы хайата (гора Мыкы)», — так внесли в записи», — рассказывал информатор Л. Ф. Николаев.
«Үөһээ Бүлүү дэриэбинэтин Алааһа Куоракымыыт угут күөл эбитэ үһү.	«Куоракымыыт, оказывается, был полноводным озером Алааса Верхневилюйска.
Өрүскэ Лөкөй уута диэн улахан уу кэлэн Куоракымыыты толорон, билиҥҥи Хоотоон олорор тумуһаҕыттан Чардаҥҥа диэри тыынан эрэ сылдьаллара үһү.	На реке было наводнение, которое получило название «Вода Лёкёя», из-за этого была наполнена Куоракымыыт, поэтому по небольшому лесному мысу, ныне Хоотоон, до Чардана плыли на ветке.
I Боотулууга баар Куоракымыыт хаатын толору уулаах угут күөл этэ. Туран эрэн 1919 сылтан уута уолан алаас буолта.	Куоракымыыт находился в I Боотулуу. С 1919 года вода постепенно ушла и озеро превратилось в алаас.
Ити күөллэр ааттарыгар чугас Маҥаас нэһилиэгэр биир угут улахан күөл Куорумаан диэн баар, " — диэн Л.Ф. Николаев ситэрэр.	Близкое к названиям этих озер есть большое полноводное озеро Куорумаан, расположенное в наслеге Мангаас», — добавляет Л. Ф. Николаев.
Кэнтик Былыр-былыргыттан Кэнтик тимир уһаарааччы уустарынан киэҥник сураҕырара.	Кэнтик С давних времен Кэнтик славится мастерами, плавившими железо.
Аҕа уустарынан Чап аҕа ууһа (Чап Дьокуускай диэкиттэн кэлбит), Хадьар, Маахалан, Дьэлиһиэй Уус, Тумус Баһылай, Күөх Уус, Таркай Сааба (Ньурба Сататыттан) о.д.а. олохсуйан олорбуттар.	Проживали отцовский род Чап (Чап приехал со стороны Якутска), Хаджар, Маахалан, кузнец Джэлисиэй, Тумус Басылай, кузнец Кюёх, Таркай Сааба (с нюрбинского Сата) и др.
Чап уустара Тоҥуо үрэҕин кытылыгар ыһылла сытар тимирдээх тааһы хомуйаннар кэлиигэ үлтү сынньан, сиидэлээн куруҥ мас чоҕор булкуйан, уһаарар оһохторугар кутан уулларан болгуо тимир диэни ылаллара.	Кузнецы из рода Чап собирали камни с железом, лежавшие вразброс на берегу речки Тонгуо, толкли их в деревянной ступе, затем, просеяв, соединяли с углем сожженного хвороста, выливали в печку для выплавки железа, плавили и получали болванку.
Биир болгуону 3 төгүл уһааран эллээн-эрчийэн "оботтоох тимири" буһараллара.	Железную болванку закаливали три раза, плавили и получали «оботтоох» железо.
Оннук тимиринэн охсуллубут быһах ууга тимирбэккэ дагдайа сылдьара, көннөрү тимири сыаны быһар курдук хоторо уонна сиргэ бырахтахха мөхсө сытара үһү.	Рассказывают, что нож, кованный из такого железа, не тонул в воде, а всплывал, он обычное железо резал, будто режет сало, и когда бросаешь его на землю, то бьётся о землю.
Өссө Сарыла түбэтигэр олохтоохтор маҥан тааһы эрбээннэр суоруна оҥоруунан дьарыктаммыттара иһиллэр.	К тому же, на Сарыле жители распиливали белый камень и делали из него жернова.
Былыр биир сүдү ойуун киһи атынан айаннаан, айгыстан, уһун ньолбуһах дьоҕус күөллээх алааска кэлэн чарапчыланан саҥа аллайбыт: "Чыы!	Давным давно, один великий шаман ехал на коне, приехал в алаас с длинным и продолговатым маленьким озером, прикрывая глаза руками козырьком, вымолвил: «Чыы!
Алаата, дойду буоллаҕым оҥостон субу бэйэтигэр күөллээх-ииктээх.	Алаата, считает себя значимой местностью и имеет свое озерцо, равное моче.
Һэ-һэ, өссө мантыбыт иччи дуомнааҕа дуу?" — диэн сиилээн-хоһулаан алаас ортотунан аллаах миҥэтинэн айаннатан долгуһуппут.	Һэ-һэ, еще со своим духом, наверное?». Так, осуждая и браня, двинул мощно и размеренно на резвом коне по середине алааса.
Ойуун киһи олустук соһуйан: "Оччугуй да буолларгын улуу эбиккин! Чэ, хайыамый, кылыыгын үктэннэрэҥҥин, кэнтиккэр охтороҥҥун бааргын биллэрдэҕиҥ.	Шаман вздрогнул от испуга и сказал: «Хоть ты и мелкий, но мощный! Ну, что мне поделать, в ловушку твою наступил, в уловку (кэнтик) твою попал, так о твоем существовании узнал.
Мантан инньэ эн аатыҥ Кэнтик буоллун дуу?" — диэбит.	С этих пор, давай, тебя Кэнтиком назовем?».
Олохтоохторго Оттоох Эбэнэн биллэр.	Местные жители именуют «Оттоох Эбэ».
Кэнтик диэн ааты нэһилиэк тэриллэригэр Харыйалаах күөлүн үрдүнээҕи томторго иҥэрбиттэр.	Когда создавался наслег, название Кэнтик дали холму, стоящему на верхней стороне озера Харыйалаах.
Кэнтик Куорамыкыттан 7 биэрэстэ ыраах, Ньурба диэки сытар.	Кэнтик находится в 7 верстах от Куорамыкы в сторону Нюрбы.
Бу Кэнтик нэһилиэгэр Ньурбаттан уонна Өргүөт нэһилиэгиттэн кэлэн олохсуйбуттар.	В Кэнтикском наслеге обосновались приезжие из Нюрбы и Ёргюёта.
Өссө Дьокуускай диэкиттэн Саһыл ойуун кэлэн олорбут.	Еще со стороны Якутска приезжал шаман Сасыл. Он жил там.
Күөлүн айыырҕаан Оттоох Эбэ диэн ааттыыллар.	Боясь суеверий, озеро называют Оттоох Эбэ.
Былыр бу күөл саҥа мууһуран турбут кэмигэр, биир ынах туораан иһэн ууга түһэн өлбүт.	В старину, когда это озеро только примерзало, одна корова, переходившая его, утонула и умерла.
Ол түбэлтэттэн ыла "кэнтигэр охтубут" диэнтэн Кэнтик күөл диэн ааттаабыттар.	После этого случая озеро Кэнтик стали называть «кэнтигэр охтубут (попала в уловку)».
Кини Сунтаар улууһуттан Ботуобуйаттан кэлбит.	Она приехала с Ботуобуйи Сунтарского улуса.
Оччоҕо Туобуйаны Кумахтаах диэн ааттыыр үһүлэр.	Оказывается, в то время местность Туобуйа называли Кумахтаах.
Ол эмээхсин уола Өргүөт Дириҥ Уулааҕар Туобуйаттан киирэн бултаан, балыктаан барара үһү.	Сын той старухи ездил с Туобуйи в Диринг Уулаах Ёргюёта на рыбалку и охоту.
Ол сылдьан биирдэ, уола Күрэнчэ Боотур ойоҕун Күрэнчэ суоҕуна уоран, күрэтэн, Туобуйаҕа аҕалбыт.	Однажды сын украл жену Кюрэнчэ Боотура, когда его не было, и привез женщину в Туобуйу.
Онтон саас оҥостон Күрэнчэ кэлбитэ — киһитэ тоҥот саҕана күрээн хаалбыт.	Весной снова приехал Кюрэнчэ, но те уже скрылись по весеннему насту.
Ону Күрэнчэ көрдөөбүт да, булбатах.	Кюрэнчэ искал их, но не нашел.
Ол киһи «бултаах, үчүгэй сири буллум» диэн дьону аҕалбыт.	Он привел людей, сказав, что нашел хорошее место, где много дичи.
Нам Нам-Балаҕаннаах төрүттэринэн (оччолорго бу нэһилиэктэр арахсыбаттара, биир нэһилиэк этилэрэ) Тиэргэн Чоргул диэн боотур киһи эбитэ үһү.	Нам Предком родов Нам-Балаганнаах (в то время эти наслега не были разделены, был один наслег) был сильный человек Тиэргэн Чоргул.
Кини Тыгынтан куотан XVI үйэ бүтүүтэ Бүлүү сиригэр кэлбит.	В конце XVI века он убежал от Тыгына и приехал на вилюйские земли.
Ол кэлэн Тиэргэн Чоҕул Нам — Балаҕаннаах сиригэр таптаан, сөбүлээн олохсуйбут.	Тиэргэн Чогул полюбил местность Нам-Балаганнаах и обосновался тут.
XVII үйэҕэ үөскээн-төрөөн сылдьыбыт дьонтон Мочой Күсэгээйэп диэн киһи архив докумуоннарыгар ахтылла сылдьар.	Из родившихся и живших людей XVII века в архивных документах упоминается Мочой Кюсэгээйэп.
Кини Балаҕаннаах алааһыгар олорбут.	Он жил в алаасе Балаганнаах.
Үһүйээннэргэ сэттэ чулуу уолаттардаах Лөгүөнтэй диэн киһи ахтыллар.	В преданиях рассказывается о Лёгюёнтэе, имевшем 7 славных сыновей.
Онтон сылтаан киниэхэ ол тойон араспаанньата иҥэриллибит.	По этому случаю фамилия начальника была присвоена ему.
Лөгүөнтэй аҕата Саргайар Баһылай диэн нэһилиэк бас-көс киһитэ эбит.	Саргайар Басылай, отец Лёгюёнтэя, был главой наслега.
Ороһу Сэһэн этэринэн, Өтөхтөөх диэн сиргэ кэргэннээх Быыгынас диэн эдэр киһи кэлэн олорбут.	Оросу По преданиям, давным-давно на местности Ётёхтёёх поселился молодой человек по имени Быыгынас с женой.
Киниттэн биэс уол төрөөбүт.	У него родились пять сыновей.
Уолаттарын билиҥҥи Ороһу миэстэтин тула чаастаталаан биэс сиргэ олохтообут.	Быыгынас расселил сыновей, выделив им земли вокруг нынешнего наслега Оросу.
Ол уолаттар ааттарынан Ороһу биэс аҕа ууһа буолбут.	По именам тех сыновей в Оросу образованы пять отцовских родов.
Маҥнайгы уолун Тор диэн ааттаабыт уонна Балаҕаннаах ойоҕоһунан "Эбэ" сороҕун, Муоһааһыны анаабыт.	Старшему сыну дал имя Тор и ему определил по краю Балаганнааха некоторую часть Эбэ и Муосааны.
Тор аҕа ууһуттан Тоорускайдар ууһууллар.	От рода Тор распространились Тооруские.
Тортон Ылдьаа диэн уол төрөөбүт.	У Тора родился сын Ылджаа.
Тор диэн ити өйдөбүллээх ааттаабыттара буолуо.	Наверное, как и Тооруские от Тора, поэтому их так назвали.
Ол Ылдьааттан Антон төрөөбүт.	От Ылджаа родился Антон.
Онтон Антоновтар тахсаллар.	От него пошли Антоновы.
Хайдыһан Байбалтан Павловтар үөскээн-төрөөн тэнийэллэр.	От Байбала родились и рапространились Павловы.
Иккис Морулуо ыйа диэн ааттаах-суоллаах уол Ньэгэдьээк диэки олохсуйбут.	Второй сын по имени Морулуо ыйа обосновался на стороне Нэгэджээка.
Киниттэн Руфовтар, Котоконовтар ууһууллар.	От него произошли Руфовы, Котоконовы.
Үһүс уолун Дуолгай диэн ааттаан, Дуолгай аҕатын ууһа тэнийэр.	Третьего сына звали Дуолгай и от него образовался род Дуолгай.
Ити аҕа ууһуттан Мэһэрдэр, Мөхсөрдөр салаалара тахсар.	С этого рода рождаются потомки Мэсэрдэр, Мёхсёрдёр.
Төрдүс уолун Халан диэн ааттаан "Эбэ" сирин биэрбит.	Четвертому сыну по имени Халан определил земли Эбэ.
Онон кустуктар Халан аҕатын ууһа этилэр.	Поэтому кустукцы были из отцовского рода Халан.

Кэнтик диэн аат туһунан Кэнтик нэһилиэгин түбэтин былыргы аата Үс Ат баһа диэнэ үһү.

Про название "Кэнтик" Говорят, чаща наслега Кэнтик в старину называлась Юс Ат баса (Голова трёх лошадей).

Үөһээ Ат баһа — өрүстэн үөһэ сытар алаастар киирэллэрэ үһү.

Голова верхней лошади, говорят, охватывала алаасы, находившиеся вверх по реке.

Алын Ат баһа — өрүс үрдүгэр турар алаастар, сирдэр киирэллэрэ үһү.

Голова нижней лошади, говорят, — алаасы и местности, стоящие находившиеся на берегу реки.

Арҕаа эҥээр эмиэ үс арахсыылаах — Үс Өкөөк диэн ааттанар үһү.

Западная сторона, говорят, называлась Юс Ёкёк и тоже имела три части.

Кэнтик диэн алаас билигин харыс аатынан Оттоох Эбэ диэн буолан турар.

Алаас Кэнтик сейчас для оберега называют Оттоох Эбэ.

Дьиҥнээх аата Кэнтик диэн үһү.

Исконное название, говорят, Кэнтик.

Ол аат үөскээһинигэр маннык кэпсээн баар.

О возникновении этого имени есть такая легенда.

Саһыл Ойуун кэлэн олохсуйан олордоҕуна, Сата сириттэн (Ньурба улууһа) Сата эмээхсин орто уола Дорҕоон уус инитэ Саахтаах уус диэн киһи кэлэн хонон ааспыт.

Когда ещё шаман Сасыл жив был, из местности Сата (Нюрбинский улус) проездом остановился на ночь кузнец Саахтаах, младший брат кузнеца Доргоон, среднего сына старушки Сата.

Сарсыарда бараары туран Саахтаах уус Саһыл Ойуунтан ыйыппыт: — Бу күөл аата ким диэний?

Утром перед уходом шаман Саахтаах спросил у шамана Сасыл: Как наызвается это озеро?

— Оттоох Эбэ, — диэн Саһыл Ойуун эппит.

Оттоох Эбэ, — ответил шаман Сасыл.

— Биһиги диэки улахан күөлү эбэ дииллэр.

У нас большое озеро называют эбэ.

Дойдутун диэки аттаммыт.

Отправился в путь домой.

Илин үрэҕи туораан истэҕинэ, ата бадарааннаан алдьанан өлөн хаалбыт.

Когда переходил речку, что на востоке, его лошадь пала, увязнув в болоте.

Саһыл Ойуунугар төннөн тиийэн кэлбит.

Вернулся обратно к шаману Сасыл.

Кэнэҕэскилээх да буолсу.

И с большим будущим.

Таах сиилээммин. Аппын кэнтигэр охтордо.

Я зря недооценил. Лошадь мою поймала в своих силках.

Онон Кэнтик диэн ааты Сата эмээхсин орто уола Саахтаах уус аат быспыта үһү.

Таким образом, название Кэнтик было дано средним сыном старушки Сата шаманом Саахтаах.

Ол ааты 1899 сыллаахха талан ылбыттар уонна нэһилиэк аата гыммыттар. 10. Аарыктаах айан суола буолан кыһыннары-сайыннары дьон бөҕө Оттоох Эбэни таарыйан ааһар эбит.

А в 1899 году это название дали и наслегу. Так как Аарыктаах было большой проезжой дорогой, через Оттоох Эбэ и зимой, и летом проезжало много народу.

Элбэх сэһэннээх-тэптэрдээх киһи таарыйан, билигин бэлиэ баҕайы бэс үүнэн турар өтөҕөр хоно сытан (кэлин Додойуустар олорбуттара), бу сир аата ким диэнин ыйытылаһан туран кэлбит.

Как-то один словоохотливый человек, остановившись на ночлег в доме, где сейчас растет приметная сосна (позднее там жили Додойуусы), начал расспрашивать о названии этой местности.

«Биһиги диэки улахан күөллэри эрэ Эбэ дииллэр, эһиги диэки кыра да күөлү ааттыыллар эбит», — диэн сиилиир курдук саҥарбыт.

"У нас только большие озера называют "эбэ", вы даже мелкие озёра, оказывается, называете так, — сказал гость, усмехаясь.

Дьиэлээх киһи сөбүлээбэтэх эрээри тугу да саҥарбатах.

Хозяину это не понравилось, но он ничего не сказал.

Хоноһо сарсыарда туран айаннаабыт.

Наутро гость отправился в путь.

Липпэлээххэ тахсар үрдүк сыырга кэлэн, ата илин атаҕынан бүдүрүйэн, төбөтүн оройунан барбыт, сүнньүн тоҕо түһэн өлөн хаалбыт.

Доехав до высокого холма, ведущего в Липпэлээх, его лошадь, споткнувшись передними ногами, упала головой вниз, сломала себе шею и умерла.

Айанньыт төттөрү сүүрэн кэлэн, дьиэлээх киһи муннун тоҕо охсон кэбиспит. Былыргы өйдөбүлгэ ойуун киһи кырыыһа, кыата тоҕуннаҕына, киһиэхэ тиийбэт диэн буолар эбит, онон, баҕар, кыраабыта буолуо диэн дьиксиммитэ буолуон сөп.

Путник прибежал обратно, разбил хозяину нос. По старинному поверью, если прольется кровь шамана, то его проклятье не настигнет человека, возможно, он испугался, что хозяин его проклял.

«Кэнтиккэр киллэрдиҥ», — диэн үөхсэн баран, чахчы кыанар киһи үһү, сатыы киирэн түһэ турбут.

"Завел меня в свои силки (кэнтик)", — выругался он и ушел пешком, видать, и впрямь был не из робкого десятка.

Баҕайы өтөҕө Дүүрэҥдэттэн Бүөр Көлүйэҕэ барар былыргы көлө суола баара.

Усадьба Багайы В стародавние времена была дорога для подвод с Дююрэнгдэ до Бюер Кёлюйэ.

Атаҕынан босхоҥ, кыайан хаампат, дьиэтин таһыгар тобуктаан сылдьар киһи эбит.

У него сильно болели ноги, не мог ходить, во дворе ползал на коленях.

Өспөх аҕа ууһун бас-көс кырдьаҕастарын этиилэринэн, уочаратынан дьоннор киниэхэ маһын мастаан, аһылыгын аҕалан биэрэллэрэ үһү.

Рассказывают, что по велению старейшин Ёспехского рода жители по очереди рубили ему дрова, привозили еду.

Аҕа ууһугар уоруйах, куһаҕан майгылаах, аҕа ууһун аатын ыытар киһи үөскээтэҕинэ, кырдьаҕастар сүбэлэһэн баран, эрдэттэн этэн, ол киһилэрин албыннаан аҕалан, Баҕайыга өлөттөрөллөрө үһү.

Если в роду появлялся вор, или человек с дурным характером или тот, кто посмел очернить род, то старейшины, посоветовавшись, привозили обманом того человека, и Багайы убивал их.

Киһини уһун быһаҕынан эмискэ батары түһэн өлөрөрө үһү. Олохтоох дьон сэрэйэн көрөрүнэн, кырдьаҕастар сүбэлэринэн, үс-түөрт киһини өлөттөрбүт курдуктар.

Говорят, убивал, всадив длинный нож.Как догадывались местные жители, он убил по решению старейшин трех-четырех людей.

Хойукка диэри Баҕайы олорбут өтөҕүн баҕаналара сискэ турбуттар.

До недавнего времени столбы от усадьбы Багайы стояли на лесистой возвышенности.

Билигин ыркый ойуур саба үүнэн, өтөх онно ханан баара биллибэт буолбут.

В настоящее время эта местность обросла и покрылась чащей, поэтому от жилья ничего не осталось.

Кутурбут Аһыкайга, Кутурбут диэн билигин, угуттаан хара маһыттан уулаах күөл баар.

Кутурбут В местности Асыкай есть многоводное озеро, которое нынче называют Кутурбут.

Бу сир былыр биир ыалга сэттэ уол төрөөн-үөскээн олорон ааспыт сирдэрэ.

В стародавние времена в одной семье родились семь сыновей.

Ол иһин ити сир Кутурбут диэн ааттаммыт буолуон сөп.

Может, поэтому это место назвали Кутурбут (Напевает по-шамански).

Ити бырааттыылар олорон ааспыттарын кэннэ, хойукка диэри ыаллар олорбуттар. Ол бэлиэтэ — өтөхтөр оннулара уонна күөл хоту өттүгэр үрдүк сыырын ойуурун иһигэр былыргы дьон уҥуохтара билигин да бааллар.

После братьев на этом месте жили другие семьи. Это доказывают остовы усадеб, и на северной стороне озера внутри леса высокой горы есть древние могилы.

Кутурбут чугаһынан былыргы айан суола Сайылык үрэҕинэн, Дүҥүрдээҕинэн Бүлүүгэ ааһара.

Близ озера Кутурбут проходила старая большая дорога по речке Сайылык, местности Дюнгюрдээх до Вилюйска.

Биирдэ күһүн, сир тоҥон эрдэҕинэ, Боотулууттан сүөһү үүрэн иһэр айан дьоно Кутурбукка олорор ыалга сүөһүлэрин аһатаары хонордуу тохтообуттар.

Однажды осенью, когда земля начала подмерзать, путники с Боотулуу, загонявшие скот, остановились на ночлег у семьи, жившей в Кутурбуте.

Киэһэ хонуктарыгар сүөһүлэригэр от ыспыттар, сүөһү үүрэн иһэр айан дьонуттан биирдэрэ күөлү көрөн туран: «Кыра баҕайы сир эбит, уута да чычаас буолуо», — диэбит.

Вечером перед сном путники дали сено скоту, когда шли обратно, один из попутчиков, увидев озеро, сказал: «Не очень большое, оказывается, да и не глубокое, наверное».

Аттарын, сүөһүлэрин аһатан ыалга хоммуттар.

Покормив коров и лошадей, легли спать.

Хомойбуттарын иһин хайыахтарай, салгыы сүөһүлэрин үүрэн айаннаабыттар.

Сожалели, но что поделать, уехали с оставшимся скотом.

Куорамыкы «Норуот номоҕо этэринэн, бу сир, билиҥҥитэ Чардаан, уруккута үрдүк томтор эбит.

Куорамыкы «Как гласит народная легенда, на этой земле, нынешнее название Чардаан, раньше был высокий холм.

Нуучча айанньыттара Бүлүү өрүһүнэн устан ааһалларыгар бу томторго Мыкы диэн ааттаах балыксыт оҕонньор маанылаан хоннорбут.

Когда проплывали русские путники по реке Вилюй, на этом холме жил старик, рыбак по имени Мыкы, он встретил их гостеприимно, и они переночевали у старика.

Ол дьон баралларыгар, бу сир аатын-суолун ыйыппыттарыгар, оҕонньор билбэт буолан биэрбит.

Путники спросили у него название местности, а старик, оказалось, не знал.

Онуоха: «Бу сир аата Мыкы хайата — гора Мыкы диэн буоллун», — дэспиттэр уонна сурукка-бичиккэ оннук киллэрбиттэр», — диэн информатор Л.Ф. Николаев кэпсээбиттээх.

Тогда сказав: «Пусть название этого места будет Мыкы хайата (гора Мыкы)», — так внесли в записи», — рассказывал информатор Л. Ф. Николаев.

«Үөһээ Бүлүү дэриэбинэтин Алааһа Куоракымыыт угут күөл эбитэ үһү.

«Куоракымыыт, оказывается, был полноводным озером Алааса Верхневилюйска.

Өрүскэ Лөкөй уута диэн улахан уу кэлэн Куоракымыыты толорон, билиҥҥи Хоотоон олорор тумуһаҕыттан Чардаҥҥа диэри тыынан эрэ сылдьаллара үһү.

На реке было наводнение, которое получило название «Вода Лёкёя», из-за этого была наполнена Куоракымыыт, поэтому по небольшому лесному мысу, ныне Хоотоон, до Чардана плыли на ветке.

I Боотулууга баар Куоракымыыт хаатын толору уулаах угут күөл этэ. Туран эрэн 1919 сылтан уута уолан алаас буолта.

Куоракымыыт находился в I Боотулуу. С 1919 года вода постепенно ушла и озеро превратилось в алаас.

Ити күөллэр ааттарыгар чугас Маҥаас нэһилиэгэр биир угут улахан күөл Куорумаан диэн баар, " — диэн Л.Ф. Николаев ситэрэр.

Близкое к названиям этих озер есть большое полноводное озеро Куорумаан, расположенное в наслеге Мангаас», — добавляет Л. Ф. Николаев.

Кэнтик Былыр-былыргыттан Кэнтик тимир уһаарааччы уустарынан киэҥник сураҕырара.

Кэнтик С давних времен Кэнтик славится мастерами, плавившими железо.

Аҕа уустарынан Чап аҕа ууһа (Чап Дьокуускай диэкиттэн кэлбит), Хадьар, Маахалан, Дьэлиһиэй Уус, Тумус Баһылай, Күөх Уус, Таркай Сааба (Ньурба Сататыттан) о.д.а. олохсуйан олорбуттар.

Проживали отцовский род Чап (Чап приехал со стороны Якутска), Хаджар, Маахалан, кузнец Джэлисиэй, Тумус Басылай, кузнец Кюёх, Таркай Сааба (с нюрбинского Сата) и др.

Чап уустара Тоҥуо үрэҕин кытылыгар ыһылла сытар тимирдээх тааһы хомуйаннар кэлиигэ үлтү сынньан, сиидэлээн куруҥ мас чоҕор булкуйан, уһаарар оһохторугар кутан уулларан болгуо тимир диэни ылаллара.

Кузнецы из рода Чап собирали камни с железом, лежавшие вразброс на берегу речки Тонгуо, толкли их в деревянной ступе, затем, просеяв, соединяли с углем сожженного хвороста, выливали в печку для выплавки железа, плавили и получали болванку.

Биир болгуону 3 төгүл уһааран эллээн-эрчийэн "оботтоох тимири" буһараллара.

Железную болванку закаливали три раза, плавили и получали «оботтоох» железо.

Оннук тимиринэн охсуллубут быһах ууга тимирбэккэ дагдайа сылдьара, көннөрү тимири сыаны быһар курдук хоторо уонна сиргэ бырахтахха мөхсө сытара үһү.

Рассказывают, что нож, кованный из такого железа, не тонул в воде, а всплывал, он обычное железо резал, будто режет сало, и когда бросаешь его на землю, то бьётся о землю.

Өссө Сарыла түбэтигэр олохтоохтор маҥан тааһы эрбээннэр суоруна оҥоруунан дьарыктаммыттара иһиллэр.

К тому же, на Сарыле жители распиливали белый камень и делали из него жернова.

Былыр биир сүдү ойуун киһи атынан айаннаан, айгыстан, уһун ньолбуһах дьоҕус күөллээх алааска кэлэн чарапчыланан саҥа аллайбыт: "Чыы!

Давным давно, один великий шаман ехал на коне, приехал в алаас с длинным и продолговатым маленьким озером, прикрывая глаза руками козырьком, вымолвил: «Чыы!

Алаата, дойду буоллаҕым оҥостон субу бэйэтигэр күөллээх-ииктээх.

Алаата, считает себя значимой местностью и имеет свое озерцо, равное моче.

Һэ-һэ, өссө мантыбыт иччи дуомнааҕа дуу?" — диэн сиилээн-хоһулаан алаас ортотунан аллаах миҥэтинэн айаннатан долгуһуппут.

Һэ-һэ, еще со своим духом, наверное?». Так, осуждая и браня, двинул мощно и размеренно на резвом коне по середине алааса.

Ойуун киһи олустук соһуйан: "Оччугуй да буолларгын улуу эбиккин! Чэ, хайыамый, кылыыгын үктэннэрэҥҥин, кэнтиккэр охтороҥҥун бааргын биллэрдэҕиҥ.

Шаман вздрогнул от испуга и сказал: «Хоть ты и мелкий, но мощный! Ну, что мне поделать, в ловушку твою наступил, в уловку (кэнтик) твою попал, так о твоем существовании узнал.

Мантан инньэ эн аатыҥ Кэнтик буоллун дуу?" — диэбит.

С этих пор, давай, тебя Кэнтиком назовем?».

Олохтоохторго Оттоох Эбэнэн биллэр.

Местные жители именуют «Оттоох Эбэ».

Кэнтик диэн ааты нэһилиэк тэриллэригэр Харыйалаах күөлүн үрдүнээҕи томторго иҥэрбиттэр.

Когда создавался наслег, название Кэнтик дали холму, стоящему на верхней стороне озера Харыйалаах.

Кэнтик Куорамыкыттан 7 биэрэстэ ыраах, Ньурба диэки сытар.

Кэнтик находится в 7 верстах от Куорамыкы в сторону Нюрбы.

Бу Кэнтик нэһилиэгэр Ньурбаттан уонна Өргүөт нэһилиэгиттэн кэлэн олохсуйбуттар.

В Кэнтикском наслеге обосновались приезжие из Нюрбы и Ёргюёта.

Өссө Дьокуускай диэкиттэн Саһыл ойуун кэлэн олорбут.

Еще со стороны Якутска приезжал шаман Сасыл. Он жил там.

Күөлүн айыырҕаан Оттоох Эбэ диэн ааттыыллар.

Боясь суеверий, озеро называют Оттоох Эбэ.

Былыр бу күөл саҥа мууһуран турбут кэмигэр, биир ынах туораан иһэн ууга түһэн өлбүт.

В старину, когда это озеро только примерзало, одна корова, переходившая его, утонула и умерла.

Ол түбэлтэттэн ыла "кэнтигэр охтубут" диэнтэн Кэнтик күөл диэн ааттаабыттар.

После этого случая озеро Кэнтик стали называть «кэнтигэр охтубут (попала в уловку)».

Кини Сунтаар улууһуттан Ботуобуйаттан кэлбит.

Она приехала с Ботуобуйи Сунтарского улуса.

Оччоҕо Туобуйаны Кумахтаах диэн ааттыыр үһүлэр.

Оказывается, в то время местность Туобуйа называли Кумахтаах.

Ол эмээхсин уола Өргүөт Дириҥ Уулааҕар Туобуйаттан киирэн бултаан, балыктаан барара үһү.

Сын той старухи ездил с Туобуйи в Диринг Уулаах Ёргюёта на рыбалку и охоту.

Ол сылдьан биирдэ, уола Күрэнчэ Боотур ойоҕун Күрэнчэ суоҕуна уоран, күрэтэн, Туобуйаҕа аҕалбыт.

Однажды сын украл жену Кюрэнчэ Боотура, когда его не было, и привез женщину в Туобуйу.

Онтон саас оҥостон Күрэнчэ кэлбитэ — киһитэ тоҥот саҕана күрээн хаалбыт.

Весной снова приехал Кюрэнчэ, но те уже скрылись по весеннему насту.

Ону Күрэнчэ көрдөөбүт да, булбатах.

Кюрэнчэ искал их, но не нашел.

Ол киһи «бултаах, үчүгэй сири буллум» диэн дьону аҕалбыт.

Он привел людей, сказав, что нашел хорошее место, где много дичи.

Нам Нам-Балаҕаннаах төрүттэринэн (оччолорго бу нэһилиэктэр арахсыбаттара, биир нэһилиэк этилэрэ) Тиэргэн Чоргул диэн боотур киһи эбитэ үһү.

Нам Предком родов Нам-Балаганнаах (в то время эти наслега не были разделены, был один наслег) был сильный человек Тиэргэн Чоргул.

Кини Тыгынтан куотан XVI үйэ бүтүүтэ Бүлүү сиригэр кэлбит.

В конце XVI века он убежал от Тыгына и приехал на вилюйские земли.

Ол кэлэн Тиэргэн Чоҕул Нам — Балаҕаннаах сиригэр таптаан, сөбүлээн олохсуйбут.

Тиэргэн Чогул полюбил местность Нам-Балаганнаах и обосновался тут.

XVII үйэҕэ үөскээн-төрөөн сылдьыбыт дьонтон Мочой Күсэгээйэп диэн киһи архив докумуоннарыгар ахтылла сылдьар.

Из родившихся и живших людей XVII века в архивных документах упоминается Мочой Кюсэгээйэп.

Кини Балаҕаннаах алааһыгар олорбут.

Он жил в алаасе Балаганнаах.

Үһүйээннэргэ сэттэ чулуу уолаттардаах Лөгүөнтэй диэн киһи ахтыллар.

В преданиях рассказывается о Лёгюёнтэе, имевшем 7 славных сыновей.

Онтон сылтаан киниэхэ ол тойон араспаанньата иҥэриллибит.

По этому случаю фамилия начальника была присвоена ему.

Лөгүөнтэй аҕата Саргайар Баһылай диэн нэһилиэк бас-көс киһитэ эбит.

Саргайар Басылай, отец Лёгюёнтэя, был главой наслега.

Ороһу Сэһэн этэринэн, Өтөхтөөх диэн сиргэ кэргэннээх Быыгынас диэн эдэр киһи кэлэн олорбут.

Оросу По преданиям, давным-давно на местности Ётёхтёёх поселился молодой человек по имени Быыгынас с женой.

Киниттэн биэс уол төрөөбүт.

У него родились пять сыновей.

Уолаттарын билиҥҥи Ороһу миэстэтин тула чаастаталаан биэс сиргэ олохтообут.

Быыгынас расселил сыновей, выделив им земли вокруг нынешнего наслега Оросу.

Ол уолаттар ааттарынан Ороһу биэс аҕа ууһа буолбут.

По именам тех сыновей в Оросу образованы пять отцовских родов.

Маҥнайгы уолун Тор диэн ааттаабыт уонна Балаҕаннаах ойоҕоһунан "Эбэ" сороҕун, Муоһааһыны анаабыт.

Старшему сыну дал имя Тор и ему определил по краю Балаганнааха некоторую часть Эбэ и Муосааны.

Тор аҕа ууһуттан Тоорускайдар ууһууллар.

От рода Тор распространились Тооруские.

Тортон Ылдьаа диэн уол төрөөбүт.

У Тора родился сын Ылджаа.

Тор диэн ити өйдөбүллээх ааттаабыттара буолуо.

Наверное, как и Тооруские от Тора, поэтому их так назвали.

Ол Ылдьааттан Антон төрөөбүт.

От Ылджаа родился Антон.

Онтон Антоновтар тахсаллар.

От него пошли Антоновы.

Хайдыһан Байбалтан Павловтар үөскээн-төрөөн тэнийэллэр.

От Байбала родились и рапространились Павловы.

Иккис Морулуо ыйа диэн ааттаах-суоллаах уол Ньэгэдьээк диэки олохсуйбут.

Второй сын по имени Морулуо ыйа обосновался на стороне Нэгэджээка.

Киниттэн Руфовтар, Котоконовтар ууһууллар.

От него произошли Руфовы, Котоконовы.

Үһүс уолун Дуолгай диэн ааттаан, Дуолгай аҕатын ууһа тэнийэр.

Третьего сына звали Дуолгай и от него образовался род Дуолгай.

Ити аҕа ууһуттан Мэһэрдэр, Мөхсөрдөр салаалара тахсар.

С этого рода рождаются потомки Мэсэрдэр, Мёхсёрдёр.

Төрдүс уолун Халан диэн ааттаан "Эбэ" сирин биэрбит.

Четвертому сыну по имени Халан определил земли Эбэ.

Онон кустуктар Халан аҕатын ууһа этилэр.

Поэтому кустукцы были из отцовского рода Халан.